Hoe vitaal zijn we nog?

In deze bijdrage wordt geschetst hoe een r.k. parochie wegen zoekt naar de toekomst. Het artikel verscheen in de zomer van 2019 in een themanummer van VPW-info over vitalisering van parochiegemeenschappen. VPW-info is het ledenblad voor de beroepsgroep van r.k. pastoraal werkenden. Omdat we niet zoveel lezen over de ontwikkelingen op het katholieke erf neemt de redactie het graag ook op in dit blad.

In de parochie H. Drie-eenheid, met het eucharistisch centrum in IJsselstein en daarom heen nog Nieuwegein (drie locaties), Benschop, Cabauw (met Lopik en Polsbroek), Harmelen en Montfoort (met Linschoten), loopt sinds drie jaar een vitaliteitsproject. De start was eind 2016. Het project wordt uitgevoerd door pastoraal werkster Marion Korenromp en mij, en kent verschillende fasen.

1. Wakker worden

Tijdens de eerste fase zijn er per geloofsgemeenschap drie bijeenkomsten geweest. De lokale geloofsgemeenschap was de uitnodigende partij. De bijeenkomsten waren open voor alle parochianen. Doel van deze bijeenkomsten is de gemeenschappen warm en wakker te maken om over de eigen toekomst te gaan nadenken. Feitelijk gaat het om de keuze: willen jullie het bestaande zo lang mogelijk (zo zorgvuldig mogelijk) in stand houden, of zijn er ideeën en is er energie om nieuwe activiteiten aan te pakken of een andere koers in te slaan?

Elke bijeenkomst heeft een eigen thema:

• Bijeenkomst 1: Maak met elkaar een foto van de huidige situatie. Wat zie je? Wat beleef je? Wat vraagt het van je? Hoe waardeer je het? Waarin zijn jullie sterk en zwak?
• Bijeenkomst 2: Welke ontwikkeling wil je als gemeenschap de komende jaren door maken? Waarom is dat nodig? Heb je een droom en hoe ziet die er uit?
• Bijeenkomst 3: Vanuit het project worden aan de gemeenschap drie ontwikkelingsrichtingen aangereikt. Welk perspectief komt aan jullie dromen tegemoet? Of welk perspectief past het best bij de huidige realiteit, of bij jullie gemeenschap? Als jij het mag zeggen, waar zou je dan voor willen gaan?

Door de bank genomen was de opkomst redelijk tot goed (tussen de 15 en 30 personen per bijeenkomst), en het verloop levendig. Er was voldoende gezaaid en losgewoeld voor een tweede fase.

2. Overtuigingen en identiteit

We hebben samen een programma bedacht voor de tweede fase. Voor de deelnemers is dat programma best pittig. Het bestaat uit verschillende onderdelen. Het begint met een cursusweekend. Uit dit weekend volgt huiswerk. Wij lezen dat en geven commentaar en zo nodig komen we op locatie voor extra stimulans. Vervolgens leggen we met de lokale werkgroepen ook werkbezoeken af bij kerken of projecten die recent een ontwikkeling hebben doorgemaakt die past bij wat een gemeenschap voor ogen heeft. Deze excursies blijken in de praktijk zeer inspirerend. Vervolgens maken de gemeenschappen hun lokale plan af. In de ontwikkeling van het plan is aandacht voor terugkoppeling naar de eigen achterban. De afronding bestaat er uit dat de plannen op een parochieavond aan elkaar worden gepresenteerd.

Het weekend wordt opgebouwd rond drie kernen, waarbij in elke kern een instrument wordt aangereikt. Op vrijdagavond maken de deelnemers kennis met het GROW-model (Goal, Reality, Options en Will). Stel er gebeurt een wonder in jullie gemeenschap, en alles is veranderd zoals jullie willen, wat is er dan veranderd en hoe ziet dat er uit? Aan de hand van een serie bespreekvragen lopen we dan vervolgens een weg van realiteit naar de gewenste droom. Het is heel verhelderend om met elkaar te spreken over de dromen en de gewenste verandering en om dan vervolgens vanuit de realiteit naar die droom toe te denken en te praten.

Op zaterdag ontdekken we met elkaar hoe belangrijk het is als je kunt benoemen wat eigen is. Het liefst op een zodanige manier dat het onderscheidend is, en daarmee een bron van inspiratie, om het vol te houden en/of nieuwe activiteiten te bedenken die bij de gemeenschap passen. Het woord identiteit past hier. We reiken een serie Bijbelverhalen aan, maar gemeenschappen mogen uiteraard ook een eigen Bijbeltekst of liedtekst benutten. Wie zijn we, waar staan we voor? Lichaam van Christus, Levende stenen, vrienden van Jezus etc. Elke metafoor heeft een eigen diepte en reikwijdte. Dit blijkt in de praktijk een lastige stap. De meeste gemeenschappen hebben over dit weekend heen er thuis nog flink op doorgepraat.

Pyramide van Bateson

Daarna oefenen we met de Pyramide van Bateson (zie afb.). Dat is lastig maar uitermate leerzaam. Met elkaar ontdekken we dat de meeste deelnemers bij het oplossen van problemen verstrikt raken in hun overtuigingen, waardoor ze steeds uitkomen bij dezelfde oplossingsrichtingen, waarvan we al weten dat die niet werken. Er is geen bewustzijn om juist dan de eigen identiteit in te zetten, waardoor je op een andere manier gaat kijken en je in staat raakt je overtuigingen even opzij te zetten waardoor nieuwe energie en ideeën kunnen ontstaan.

In de oefening loop je alle stadia door van de basis naar de top en terug. We leggen die stadia als een reeks A4-tjes op de grond. Bij ‘Zingeving’ ligt als lonkend perspectief op een kaart geschreven de gekozen metafoor die tijdens de cursus de identiteit het beste weergeeft. Een beknopt voorbeeld vanuit de werkgroep Eerste H. Communie:

• De heenweg: Waar ben ik? (Omgeving) In de werkgroep voorbereiding Eerste H. Communie. De werkgroep constateert: ‘er zijn steeds minder communicanten!’ Wat is belangrijk voor mij? (Overtuigingen) Als er geen jeugd is, is er geen toekomst, is het het einde van onze gemeenschap, is het een dooie boel. Waar sta ik voor? (Zingeving) We zijn vrienden van Jezus (Joh 15,12-17).
• De terugweg: Waar sta ik voor? We willen inspirerende voorbeelden zijn, van vriendschap, van elkaar liefhebben met hart, ziel en verstand. Wat is belangrijk voor mij? Geloven is rijkdom, geloven is leren en groeien, is je verbinden, is een hulpmiddel om het leven vorm te geven. Waar ben ik? In de werkgroep voorbereiding Eerste H. Communie: zoals het vroeger ging gaat het niet meer, op 8-jarige leeftijd je Communie doen is te jong, we hebben een andere aanpak nodig, een soort levensschool.

In deze uitwerking is het misschien wat te beknopt maar we ontdekken tijdens het weekend dat de meeste deelnemers op de heenweg bij de ‘overtuigingen’ al rechtsaf geslagen zijn en in een vaste werkmodus schieten: doopregisters nalopen, contacten met scholen aanhalen, een nog mooiere folder maken, tijdstippen aanpassen, evt. samenwerken met de buren.

Dit blijkt een schokkende, maar fijne ontdekking. Het geeft lucht. Het kan misschien ook anders.

3.De gemeenschap Montfoort: Ontmoeting ráákt!

De geloofsgemeenschap H. Johannes de Doper in Montfoort is de uitdaging aangegaan om door deelname aan dit traject zorgvuldig over de toekomst van de eigen geloofsgemeenschap na te denken. Er is een werkgroep vitaliteit geformeerd die afgelopen drie jaar intensief aan het werk is geweest. De groep heeft een ontwikkeling doorgemaakt. Misschien wel de belangrijkste ontdekking is dat je eerst zorgvuldig met elkaar verkent wie je wil zijn. Dat is niet meteen concreet. Het is een beweging naar binnen. Er is lang niet altijd meteen taal om uit te drukken wat je zoekt, wat je hoopt dat de geloofsgemeenschap zal zijn voor jou en voor anderen. Het is ook het soort gesprek dat het risico loopt overgeslagen te worden omdat we liever in de activiteiten-modus zitten, in het doen.

Een deelnemer van de werkgroep zegt over deze fase: “ik heb het verleden leren loslaten en wat is het goed dat we onze eigen route hebben gevonden”. Een ander zegt over de duur van het proces: “Als iemand me tevoren gezegd had dat het drie jaar zou duren, had ik nee gezegd maar nu denk ik: wow! Het was helemaal niet belastend. Het levert ook voor mezelf zoveel op.” Weer een ander zegt iets over het karakter van het proces: “ik heb een ontwikkeling doorgemaakt van het doen en uiterlijke zichtbaarheid naar innerlijkheid. Ik heb leren afstappen van het idee dat de kerk vol moet. Ik heb leren zien dat het gaat om mij en hoe ik verbinding kan maken met anderen en met het geloof.” Iets beeldender zegt een ander het zo: “ik heb het gevoel dat ik iets aan het maken ben. Dat is het werkstuk vitaliteit. Het was in het begin iets dat grof was, met scherpe kanten en splinters. We zijn aan het werk gegaan en hebben er flink aan geschuurd. We voelden zo nu en dan, of er nog scherpe kantjes waren om die vervolgens weer verder te bewerken. Er ontstaat iets moois, maar er moet nog wat meer geschuurd worden. We willen ook anderen laten voelen hoe het werkstuk aanvoelt, zodat ook zij er een gevoel voor krijgen. “

Het resultaat mondt uit in een motto ‘Ontmoeting raakt!’ en een daarbij horend logo en er is voor de eerstkomende maanden een speciaal programma bij bedacht. Het is te hopen dat na de lancering in het najaar van 2019 de energie van de groep in de haarvaten van de gemeenschap gaat zitten.

M.m.v. Marion Korenromp, pastoraal werker in de parochie H. Drie-eenheid.