‘Een creatieve snelkookpan’: website geloven thuis

Website www.geloventhuis.nl doet een (katholiek) gelovig geïnspireerd aanbod om het geloofsleven thuis vorm te geven. De website wordt gemaakt door enkele katholieke theologen, een zeer gewaardeerd protestants collega en soms vrijwilligers. De site sluit aan bij katholieke gebruiken en gebeden, maar de insteek is: laagdrempelig, open, gericht op ieder die met zijn of haar kind met het christelijk geloof onderweg wil gaan. Of daar naar verlangt.

De site wil daarbij praktische ondersteuning geven én geloofsverdieping bieden voor de ouders. We werken vanuit onze ervaring als ouders en grootouders en als pastores, schoolbegeleiders, catecheten, en uitgevers. Laatst omschreef een van de redactieleden de samenwerking als een ‘creatieve snelkookpan’. In een brainstormvergadering formuleren we samen een thema en dan werken we ieder vanuit ons eigen talent, een facet hiervan uit. Vaak zijn we verwonderd dat het tóch weer een mooi geheel is geworden, met dank aan de H. Geest en de webmaster.

Thuis

De naam van de website is ‘Geloven Thuis’, niet ‘geloven doordeweeks’ of iets dergelijks, waarbij de kerk het referentiepunt zou zijn. De focus ligt voluit op thuis, hoewel er genoeg lijntjes zijn te trekken naar geloven in de kerk. Het kerkelijk jaar vormt altijd een uitgangspunt en biedt inspiratie. Uitgangspunt is ook dat thuis bezig zijn met geloof niet betekent dat het een privéaangelegenheid is. Je maakt deel uit van een grote gemeenschap, ieder op de plek waar je leeft.

Aanvankelijk was de lijn kerk-thuis heel duidelijk. In 2003 nam de Katholieke Bijbelstichting (KBS) in samenwerking met het Centrum voor Parochiespiritualiteit (CPS), het aartsbisdom Utrecht en het bisdom Mechelen het initiatief tot ‘geloofskoffertjes’ met materiaal voor ouders thuis, voor kinderen in drie leeftijdsfasen. Die sloten mooi aan bij de kerkelijke sacramentencatechese: doop, eerste h. communie en vormsel. De koffertjes behandelden thema’s die bij die leeftijd aansloten (bv. bij het derde koffertje over keuzes maken, vriendschap, geheimen, verliefdheid, idealen krijgen.) Telkens stond een feest centraal. Er waren Bijbelverhalen, prentenboeken, spelletjes, een puzzel of een mobile, en gebedskaarten.

Ter ondersteuning van het werken met dit materiaal werd de website geloventhuis.nl gebouwd.

Inmiddels worden de koffertjes niet meer herdrukt, en is het aantal dopelingen, communicanten en vormelingen sterk teruggelopen. Maar de website is in de loop der jaren steeds verder uitgebouwd en in bezoekersaantallen gegroeid. Partners zijn momenteel het CPS en uitgeverij Adveniat, ontstaan uit de KBS.

Belangstelling

Geloven Thuis heeft gemiddeld rond de 30.000 bezoekers per maand. Ouders, leerkrachten, grootouders, pastores en kerkelijk vrijwilligers blijken gebruikers van de site. Populair is ook het archief met zoekfunctie. Verder is er een digitale kapel, waar je kaarsjes op kunt steken, een Facebook community, een nieuwsbrief, en een YouTube kanaal.

Geloofsopvoeding

Geloofsopvoeding is niet iets extra’s bovenop de opvoeding. Als je gelooft, kleurt dat je leven; het leven dat je deelt met je kinderen. Hoe neem je je kinderen mee op die levensweg, de weg van het geloof in een liefdevolle God? Veel ouders die dit willen, voelen zich best alleen staan in een wereld waarin velen zich daar niet meer mee bezig houden. Vaak is slechts één van beide ouders gelovig. Sommigen vragen zich af of geloofsopvoeding wel zo goed is: “Mijn kind moet later zelf kunnen kiezen”. Velen weten het zelf niet zo zeker meer; ze willen wel geloven, maar ja, er is zo veel waar ze niet in kunnen geloven. Voor nogal wat ouders is wat ze zelf kunnen formuleren aan geloofsopvoeding “het meegeven van christelijke waarden en normen”. Velen ook willen hun kind ‘iets’ meegeven. Enkelen zijn actief betrokken bij de kerk. Al deze verschillende ouders geloven in hun kinderen en willen het beste voor hun kind. Maar wat is dat dan, het beste?

Allereerst is het dat wat je als ouder op dit vlak oprecht te bieden hebt. In de woorden van Karl Rahner: ‘Voel je niet overvraagd. Ga een verbond aan met dat wat echt in je is, met dat wat je uitdaagt, met dat wat naar heelheid verlangt; ga moedig op zoek naar het mysterie in je. Ga door, waar je op dit moment ook mag staan, volg het licht, ook als het nu nog klein is, behoed het vuur, ook als het nu nog laag brandt, roep het geheim aan, juist omdat het onbegrijpelijk is. Ga, en je zult vinden, hoop en je hoop is reeds van binnen met genade vervuld.’¹

Bij het volgen van dit – soms kleine – licht wil de website behulpzaam zijn. Steeds dicht bij de eigen situatie van de ouders. Niet het parochieleven is beginsituatie, maar het leven met elkaar thuis. Hoe wordt het christelijk geloof daar in het dagelijks leven ervaarbaar? Het pedagogisch klimaat is belangrijk, veel is gelegen in voorwaardenscheppende elementen, in sfeer, in ritme, in wat aandacht krijgt; dit is al heel vormend. En telkens opnieuw brengen we ook het geloof van onze traditie in, steeds halen we schatten van zolder en brengen ze in gesprek met het leven en het levend geloof van grote en kleine mensen. Hoe geef je gevoel voor verhalen mee? Hoe doe je dat met de verhalen van Jezus en andere schitterende Bijbelverhalen? Hoe geef je de sfeer en de betekenis van de christelijke feesten mee? Hoe kun je samen bidden? Hoe voed je op met geloof, hoop en liefde? Met het besef dat ieder van ons geroepen wordt? Met een houding van aandacht, dankbaarheid en verwondering? Gevoeligheid voor onrecht? Spirit, om de moeilijke kanten van het leven, waar ook kinderen mee te maken krijgen, tegemoet te treden? Verbondenheid met de Bron, de Wijnstok, het Vuur dat wel verwarmt en aanvuurt maar niet verteert?

Werkwijze

Rekening houdend met het kerkelijk jaar, het schooljaar, de seizoenen, en ook actuele gebeurtenissen hebben we jarenlang acht thema’s online gezet. Nu, in de Veertigdagentijd, loopt bijvoorbeeld het thema ‘Vonkelend!’; in dit jaar van beperking verwijzend naar de vonken onder de as, die opnieuw aangeblazen kunnen worden. We houden het klein, dichtbij het leven van alledag. Daar moet het gebeuren.

Bij elk thema komen vijf verschillende invalshoeken, vijf ‘tegels’ op de site. De insteek is: alle zintuigen doen mee als het om geloof gaat. Ook geeft het iets te kiezen voor ouders. Hieronder worden de ‘tegels’ nader uitgewerkt. Neem vooral zelf een kijkje op de site. Hier worden ze vooral besproken vanuit de invalshoek van huisliturgie.

Vijf tegels, vijf invalshoeken voor huisliturgie

Vieren is een belangrijk fundament van Geloven Thuis. De opzet van de website sluit al aan bij de grote én kleine feesten van het jaar (zoals een verjaardag of dierendag). En er is ook aandacht voor het vieren van momenten van de dag (een avondgebedje of even dansen na het eten). Er is een aparte rubriek ‘Bidden & vieren’, maar in het geheel zitten aanknopingspunten voor huisliturgie; dichtbij, speels, ernstig. Hierin klinken zeker oude inspiratiebronnen mee, waarnaar we ook verwijzen, al zijn de vormen anders. Dan nu de vijf tegels.

1. Kijktafels

Deze rubriek geeft voorbeelden van symbolische arrangementen, passend bij het thema, het seizoen en de feesten in deze tijd. Momenteel maken we de overstap naar ‘Kijken & Spelen’, maar de kijktafels blijven beschikbaar op de site.

Een kijktafel probeert het geloof zichtbaar te maken, een lange traditie in katholieke huizen (denk aan: palmtakje achter het kruis, Heilig Hartbeeld, Mariabeeldje met kaarsje). De sfeervolle ‘kijktafels’ op de site zijn ontworpen door een redactielid, met een theologie- en kunstacademie-achtergrond. Ze schreef hier ook een mooi en praktisch boek over.² Tekens, metaforen en symbolen zijn communicatiemiddelen, die de onzichtbare wereld van het geloven en denken verbinden met het leven van alledag. De ontwikkeling van ‘symbolisch bewustzijn’ is nodig, om te kunnen groeien in geloof. Elk alledaags voorwerp kan een symbool worden.

Een kijktafel is een opstelling die bestaat uit een ondergrond, iets uit de natuur, een symbool, iets wat een herinnering levend houdt, dingen uit de kinderwereld, een afbeelding, een tekst, iets wat lekker ruikt… Voorwerpen die samen een verhaal vertellen over het thema van die maand. Het is ‘een verhaal op schaal’: het verhaal van wat jij nu belangrijk vindt. Je stelt je geloof, je thema letterlijk present. Zo wordt het tastbaar, communiceerbaar. Het is een vrije, creatieve manier om je geloof en bezieling vorm te geven, zonder woorden. Je kunt er met kinderen met aandacht naar kijken. Het is een plek van rust. Tegelijk een makkelijk opstapje voor een gesprek over wat ieder bezighoudt; een kijktafel wil ook het verhaal van de kijker oproepen. Ook biedt de kijktafel al een begin van bidden met het kaarsje en een tekstje als : ’Leve het nieuwe leven’ of ‘Bewaar in uw hand …’

De nieuwe vormgeving van de rubriek, ‘Kijken & spelen’, blijft proberen het thema te visualiseren, waarbij we een interactieve invalshoek kiezen: elementen van ‘Godly Play’ zullen een plaats krijgen. Daarnaast maken we filmpjes, die laten zien wat je met je kind kunt doen. Al eerder stond er incidenteel een filmpje op de site: bijvoorbeeld hoe je een paastak kunt versieren met symbolen van het paasverhaal, van Palmzondag tot verrijzenis, terwijl je in vogelvlucht het verhaal vertelt. Nieuw is het filmpje bij Aswoensdag in deze coronatijd: maak een tekening van alles waar je van baalt, van wat nu maar eens afgelopen moet zijn. Daar maak je as van. Maak dan een tekening van waar je blij van wordt, waar je je op verheugt, wat je hoopt. Teken dan bij elkaar een kruisje met de as op het voorhoofd: om ruimte te maken voor het nieuwe en om op weg te gaan naar Pasen.

2. Vertellen

Een rubriek met nieuwe voorleesversjes en verhalen, advies over kinderboeken en Bijbelverhalen bij het Een redactielid schrijft zelf versjes³; en ook verhalen. Bijvoorbeeld het speelse verhaal over hoe het verder ging met de bedelaar die de halve mantel van Sint Maarten gekregen had (spoiler alert: hij deelt hem steeds verder met allerlei mensen die hij tegenkomt). En het ligt in de bedoeling om bij het nieuwe paasthema een verhaal te schrijven over de vrouwen die steentjes meenemen van het graf. Verhalen zijn niet ‘de verpakking van een boodschap’, maar startpunt voor verbeelding en beleving bij het thema. Ons protestants redactielid (zie kader), die de verhalen kiest, is naast theologe en geestelijk verzorger, gespecialiseerd in jeugdliteratuur. De kwaliteit van de verhalen is hoog en er wordt ook gekeken of het makkelijk te vinden en verkrijgbaar is.

Redactielid Ruth Hoogendam aan het woord

Als protestant voel ik me thuis in de katholieke redactie van Geloven Thuis. De kernwaarden delen we: het geheim van God thuis ontdekken, klein, dichtbij, gewoon en daardoor heel bijzonder. Soms worden er voor mij minder bekende accenten gelegd, zoals de meimaand als Mariamaand, maar ik heb dat nooit als bezwaar gevoeld. Mijn typisch protestantse inbreng bestaat vooral uit het aandragen van christelijke liedjes en misschien soms door de keuze voor de Bijbelverhalen.

In protestantse kring bestaat veel belangstelling voor de katholieke traditie. Ik ben bijvoorbeeld opgevoed met de zeven lijdenszondagen, maar geleidelijk is het accent verschoven naar de Veertigdagentijd en deden ook mijn ouders mee aan een vorm van vasten. Hetzelfde geldt voor het gebruik van de paaskaars, van oorsprong voorbehouden aan de katholieke kerk.

Met ons zoontje Ode vieren we graag de kerkelijke feesten, ook feesten die we vroeger thuis niet uitgebreid vierden, zoals Maria Lichtmis, palm- zondag of zijn doopdag.

Ik denk dat de verschillen tussen protestants en katholiek kleiner zijn geworden. Wel ligt in de protestantse geloofsopvoeding het accent meer op het Woord. Dat zie je bijvoorbeeld goed op de website van Bijbels opvoeden, uit reformatorische kring. Zij hebben ook kijktafels, maar daarbij staat een Bijbeltekst centraal. Ook het uit het hoofd leren van Bijbelteksten is, denk ik, typisch protestants. Zo zeggen wij bijvoorbeeld iedere zondagochtend samen met ons kind psalm
100 op. Het begrip van deze woorden heeft hij nog niet, maar we vinden het waardevol dat hij psalmwoorden by heart leert.

3. Bidden & vieren

Een rubriek met voorbeelden van gebedjes en viermomenten voor thuis, soms ook informatie over rituelen en tradities. Per definitie materiaal voor Met de gebedjes proberen we heel dichtbij te blijven, dichtbij het leven van ouders en kinderen, dichtbij wat aan de hand is, dichtbij het thema en de tijd van het jaar. Maar – ik maak ze meestal – ook dichtbij mezelf en uitgaande van een intieme relatie met God. Ze willen niet meer zijn dan een opstapje voor ouders, het meest dichtbij is: zelf woorden zoeken. Daarom vaak een ‘interactief momentje’ in het gebed, waarin iedereen iets kan zeggen en het iets gezamenlijks wordt.

Regelmatig, in Advent en Veertigdagentijd, soms bij feestdagen (dierendag, Allerzielen), zetten we een kleine uitgewerkte viering voor thuis online, waarbij we allerlei elementen van de website gebruiken. Je begint rond de kijktafel, steekt het lichtje aan, dan een versje of lied, een (Bijbel)verhaal, een gesprek, iets wat je samen doet, je haalt bijvoorbeeld wensen en intenties uit het ‘binnenkantdoosje’ dat je samen geknutseld hebt, je bidt hier samen voor en besluit met het Onze Vader.

4. Knutselen & doen

Tips en ideeën om samen met je kinderen binnen of buiten creatief bezig te zijn rond het thema. Dit is een actieve rubriek, je bent samen iets aan het Toch zijn veel activiteiten gericht op een houding van aandacht, ontvankelijkheid, openheid, verwondering, dankbaarheid. Een grondhouding die voorwaardenscheppend is bij het vieren. Bijvoorbeeld: ga samen naar buiten en doe honderd stappen: sta stil, wat zie je? Maak een foto. En is samen – in dit coronajaar – een mini palmpaasdoosje voor iemand maken en dat door de brievenbus bij iemand gaan bezorgen, niet een onnadrukkelijk ‘viermoment’? Veel in de opvoeding werkt het beste als je het doet ‘met de grootst mogelijke opzettelijkheid, met de minst mogelijke nadrukkelijkheid’.⁴

5. Verdiepen

In deze rubriek vinden ouders achtergrondinformatie bij het thema, voedsel voor hun eigen spiritualiteit. Vaak ook tips voor de geloofsopvoeding. Ons redactielid van het CPS schrijft altijd een bijdrage voor geloofsverdieping van de ouders, waarbij onze geloofstraditie goed aan bod komt. Daarnaast is er vaak een bijdrage vanuit een meer pedagogische of ontwikkelingspsychologische invalshoek. Zo schreef Tim Schilling bij het paasthema van vorig jaar, ‘Niet Wegdoen’, een bijdrage ‘Op zoek naar de daders’: wie probeerden er van Jezus af te komen en wat zegt dit verhaal over mijn eigen leven? En ik over: wat zou je kind nooit moeten afleren? ‘Wek mijn zachtheid weer’, gezongen door Trijntje Oosterhuis, staat daarbij op de site. We hopen dus ook ouders ‘onnadrukkelijk’ veel mee te geven van de schatten van onze geloofstraditie.

¹ Geciteerd in:T. van den Berk, Mystagogie, Meinema, Zoetermeer, 1999, pag. 54
² Ellie Keller-Hoonhout, Kijktafelboek. Maak je inspiratie zichtbaar, Adveniat, Baarn, 2014
³ Marjet de Jong, Pluk Het Jaar. Kindergedichten voor alle seizoenen, Adveniat, uitgeverij Averbode
⁴ Aanbeveling van de grote pedagoog Langeveld bij veel opvoedingszaken.