Economie en geloof: een duurzame relatie

In Assen zijn we al meer dan 10 jaar actief om via de Werkgroep Economie en Geloof thema’s als duurzaamheid op de kerkelijke agenda te zetten. In dit praktijkbericht wil ik kort schetsen hoe het allemaal ontstaan is en vanuit welke kerkopbouw-concepten wij hierbij te werk gaan.

Aandacht vanuit de kerk voor duurzaamheid heeft een lange geschiedenis. Het was een van de drie thema’s van het Conciliair Proces, eind jaren 80 en jaren 90, geïnitieerd door de internationale oecumene, waar veel protestantse gemeenten actief mee zijn geweest. Vredes- en Gerechtigheidsvragen kregen daarbij vaak meer aandacht dan de Heelheid van de Schepping.

Hoe het begon

Bij ons ontstond een nieuwe belangstelling voor deze thema’s door de Accra-verklaring, die in 2005 door de Wereldbond van Reformatorische kerken werd aangenomen in de gelijknamige stad in West-Ghana. Kort gezegd agendeert deze verklaring de economische ongelijkheid in de wereld, die niet kan bestaan als we belijden één lichaam van de Heer te zijn. De oproep aan de kerken was om deze schrille vaststelling als een gezamenlijk probleem te onderkennen en er mee bezig te gaan. De synode van de Protestantse Kerk in Nederland, lid van de Wereldbond, schaarde zich achter deze verklaring, maar liet het aan plaatselijke gemeenten om daar mee aan de slag te gaan. Hoe, dat was nog niet zo eenvoudig. Wij hebben dat toen opgepakt door drie thema-avonden te organiseren. Allereerst hebben we de verklaring nauwgezet bestudeerd en bediscussieerd. Een tweede avond besteedden we aan een bespreking van het boekje ‘In hemelsnaam’ van Arjo Klamer, over een geloofwaardige economie (2005). We sloten af op Biddag, met een gezamenlijke Wereldmaaltijd, waarbij er wordt gekookt met een hoeveelheid ingrediënten die voor iedere wereldburger ter beschikking zou zijn bij een evenredige verdeling. Je ervaart dan aan den lijve dat er genoeg is voor iedereen! In de evaluatie werd door de ruim 20 deelnemers gezegd dat ze de opzet van de avonden inspirerend vonden en dat ze graag door wilden met deze thema’s. Dat was de aanleiding om een werkgroep op te richten, die we de naam Economie en Geloof hebben gegeven.

Uitgangspunten

We formuleerden gaandeweg een paar uitgangspunten:

• het moet een werkgroep worden van de gehele protestantse gemeente Assen, niet alleen van de wijkgemeente waar het initiatief werd gestart;
• we willen een combinatie van studie en bezinning op economische thema’s, samen met concrete acties om te werken aan meer gerechtigheid en duurzaamheid;
• we willen niet in de valkuil stappen van moralisme en betweterij, maar juist investeren in een breder draagvlak, binnen de kerkelijke organisatie maar ook in verbondenheid met organisaties en bondgenoten daarbuiten;
• we benadrukken de volgorde Economie én Geloof, om daarmee uit te drukken dat we ons in ons geloof en onze theologie willen laten scholen door economische vragen en problemen, en niet om vanuit een gelovig perspectief van buitenaf te oordelen over economische thema’s.

Het zijn uitgangspunten die vanuit een kerkopbouw-benadering ook zeer relevant lijken. Het laatste uitgangspunt is wellicht wat moeilijker te operationaliseren. Het heeft te maken met de manier waarop je thema’s die op de agenda staan insteekt. Je zou het kunnen verhelderen aan het buiten-binnen-schema. Economie voorop, betekent dan dat je ‘buiten’ begint om je ‘binnen’ (in de kerkelijke of geloofsgemeenschap) daardoor te laten uitdagen, inspireren, enzovoort. De beperking van dit beeld is dat de suggestie wordt gewekt dat economie en geloof gescheiden terreinen zijn, terwijl het er juist om gaat boven tafel te krijgen dat economie ook over geloof gaat – economie wordt door waarden gedreven – en dat het tegelijkertijd in het geloof ook over economische zaken gaat – van gerechtigheid, delen, samenwerken, waarde creëren, enzovoort. Economie en Geloof doordringen elkaar wederzijds.

Hoofd, hart en handen

Al meer dan een decennium is de Werkgroep in Assen inmiddels actief. Steeds is de combinatie studie – actie daarbij in acht gehouden. We hebben boeken als Tomas Sedlacek’s, ‘Economie van goed en kwaad’ en Kate Raworth’s, ‘De Donuteconomie’ bestudeerd. Recent is vanuit de werkgroep een leesgroep georganiseerd waarin het boek ‘Groene Theologie’ van Trees van Montfoort is besproken. Er is een traditie ontstaan van Dankdaglezingen, op de traditionele Dankdag in het najaar, met gerenommeerde sprekers als Marian Minnesma, Arjo Klamer, Reinier van den Berg en Rudy Rabbinge. Daarnaast organiseert de werkgroep jaarlijks een zogenaamd bedrijfsbezoek, waarbij het thema duurzaamheid centraal staat. Zo zijn er bezoeken gebracht aan de Waterleidingmaatschappij Drenthe, Warenhuis Vanderveen Assen (het tweede grootste warenhuis van Nederland, na de Bijenkorf in Amsterdam), Hotel Van der Valk Assen, maar ook bij een biologische boer in de directe omgeving. Op deze activiteiten komen ook veel belangstellenden van buiten de werkgroep af. Het bedrijfsbezoek biedt gelegenheid aan belangstellenden die minder studieus zijn ingesteld, om mee te doen en nieuwe ervaringen op te doen.

Daarnaast zijn er in de plaatselijke kerkelijke organisatie de nodige dingen op touw gezet. Diverse wijkkerken zijn inmiddels Groene Kerk of Fair Trade kerk geworden. In een aantal gebouwen is de verlichting energiezuinig gemaakt of zijn er zonnepanelen op het dak geplaatst.

Oogst

Zo is er veel meer te noemen, maar het gaat in dit verband niet om een volledig overzicht. Belangrijker is het om de relevante kerkopbouwaspecten van onze ervaringen te oogsten. Voor een deel zijn die hierboven, in onze uitgangspunten, al verwoord. Op één daarvan, wil ik nog wat nader ingaan. Het creëren van een breder draagvlak is van meet af aan doelstelling geweest. In zijn algemeenheid geldt dat voor alle activiteiten die ergens worden geïnitieerd. Iedereen wil draagvlak. Maar bij het thema kerk en duurzaamheid is het des te meer van belang. Dat dit geen hobbyisme is van enkele bevlogen ‘groene’ gelovigen, is een inzicht dat inmiddels breed gedragen wordt, maar aanvankelijk moest worden ontwikkeld. Belangrijk daarbij is dat je telkens de terugkoppeling maakt naar motieven en inspiratie, die ontleend worden aan de eigen Bijbelse en christelijke traditie. In het hart van het christelijk geloof gaat het om ontvangen en delen, om zorgzaamheid en samenwerking, om het participeren in het ecosysteem van Gods schepping, om dat tot voller bloei en wasdom te brengen, kortom: om het leven te dienen. Eucharistisch leven, leven uit dat wat je allereerst ontvangen hebt, om daarvan uit te delen en te leven, is een mooie theologische term om dat uit te drukken. Als je je concrete acties steeds daar naar terug kunt leiden, appelleer je aan diepere waarden die ook mensen buiten de kerk, of met een eigen verhouding tot de kerk, kunnen motiveren. Draagvlak creëer je door naar de bron te gaan.

Een ander aspect dat we in de loop der jaren hebben ontdekt, is de kracht van nieuwe bondgenootschappen. Bij diverse activiteiten doen mensen mee of haken ze voor een tijdje aan, die aangesproken worden door het feit dat een kerk zich met dit soort thema’s profileert. Ook op organisatorisch vlak wordt samengewerkt gezocht, met het lokale Duurzaamheidscentrum van de burgerlijke gemeente, met de provinciale Milieufederatie en andere organisaties. Momenteel loopt vanuit de werkgroep het project ‘Stof tot Nadenken’, waarin samengewerkt wordt met diverse partijen in de ‘kledingbusiness’, waarbij de insteek is om het bewustzijn ten aanzien van kleding (productie, verkoop, gebruik enzovoort) te vergroten.

Wat we in Assen doen is niet (meer) uniek, het is ook niet revolutionair, maar het is nog steeds erg stimulerend om te merken dat onze activiteiten weerklank vinden en door velen in de kerk en in de stad worden opgepakt. Tegelijk is er nog een wereld te winnen…