Kijken met groene ogen: de verankering van groen beleid in kerkelijke gemeenten

Wat wordt er gedaan door kerken en geloofsgemeenschappen binnen GroeneKerkenActie aan beleidsmatige verankering van het thema duurzaamheid in de volle breedte van het leven en werk van de kerk of geloofsgemeenschap? Wat zijn voorbeelden, welke aanbevelingen kun je geven?

Een voorbeeld

Toevallig las ik een paar dagen geleden ‘de Brug’, een plaatselijke krant van de stad Nijmegen. Eén artikel viel me op, getiteld “de Boskapel Groene Kerk”.

De Boskapel aan de Graafseweg in Nijmegen is sinds vorig jaar aangesloten bij de landelijke GroeneKerkenActie. ”We willen ons inzetten voor een duurzame en rechtvaardige wereld. Hoe kunnen we als kerk invulling geven aan de zorg die ons door God is toevertrouwd voor Zijn wereld? Hoe zorgen we op een goede manier voor de aarde waar we samen op leven? Hoe gaan we om met grondstoffen en energie? Maar ook: hoe gaan we om met elkaar, met onze medemens en onze omgeving? Daarvoor hebben we al stappen gezet in de energiezuinigheid van ons gebouw en dingen die we gebruiken. We gaan zorgvuldig om met de omgeving van onze kerk en we willen een bijdrage leveren aan de buurt waarin de kerk staat.” In het Augustijns Centrum de Boskapel huizen twee geloofsgemeenschappen: de (katholieke) Boskapelgemeenschap en de CGKV-Nijmegen, een samenwerkingsgemeente van de Christelijke Gereformeerde Kerk en de Gereformeerde Kerk Vrijgemaakt.

We hebben groene ogen nodig

Een artikeltje in een plaatselijke krant, exemplarisch voor vele groene kerken die aangesloten zijn bij de GroeneKerkenActie. Een Groene Kerk is een plek waar oog en aandacht is voor duurzaamheid, zorg voor de schepping, en geven om de ander. Daarmee heeft dit werk van Kerk in Actie en Tear, het is een gezamenlijk initiatief, haar plek binnen alle noodzakelijke aandacht voor de klimaatcrisis en voor Groene Theologie. Er zijn er nu 300 plaatselijke gemeenten van diverse denominaties die op een of andere manier werk maken van een meer duurzaam beleid. Zij namen reeds de stap om met andere ogen te gaan kijken naar hun gebouwen en energiegebruik in samenhang met de zorg om het klimaat, of naar hun wijze van inkopen, investeren en beleggen: doen wij dat op een eerlijke en duurzame manier? Steeds vaker wordt binnen en buiten de kerk het vraagstuk aan de orde gesteld naar onze menselijke rol bij het gebruik van de aarde en haar middelen. “De aarde kan onze grenzeloosheid niet aan” schrijft Sake Stoppels in Trouw, 15 januari jl. Hij heeft het dan over globalisatie en de grenzeloze mobiliteit van studenten, en dus over de vele vliegbewegingen, over het gebruik van grondstoffen, over ons vanzelfsprekend gebruik van de aarde. “Het zou de Universiteiten en Hogescholen sieren als ze ook in ecologische en sociale zin nadenken over hun bijdrage op lange termijn aan een wereldwijde samenleving. Ook andere instellingen en organisaties zouden daar goed aan doen.” En ik voeg daar graag de kerken en kerkelijke organisaties aan toe. Er wordt op Europees en wereldniveau heel wat heen en weer gereisd en gevlogen om elkaar te ontmoeten en te spreken. Is dat altijd noodzaak? Of kan het ook anders? Kunnen we met andere ogen hiernaar kijken?

In Amsterdam bestaat een klimaatplatform. Via de voorzitter van de groep Dominicus Duurzaam, Tom Kroon, aangesloten bij GroeneKerken, ontving ik in januari van dit jaar een verslag van een studieavond met als titel “De klimaatcrisis als neveneffect van de triomftocht van de West-Europese mens.” Via een historische analyse van verschillende lijnen in de Europese geschiedenis komt de voorzitter tot de volgende conclusie: Wie anders met de natuur wil omgaan, wie de menselijke consumptie wil matigen en de CO2-uitstoot wil terugdringen, zal zonder twijfel aanlopen tegen door de geschiedenis diep-ingeslepen-ten gewoonten en een vastliggende financieel-economische structuur. Een radicale ommekeer is nodig. Kortom, ook binnen het GroeneKerken-netwerk, waar al zoveel goede dingen gebeuren op weg naar duurzaam leven met elkaar, zien we steeds scherper dat ook wij als Groene Kerk in deze tijd radicale veranderingen op gang zullen moeten brengen, een proces van verduurzaming waar wij zelf deel van zullen uitmaken. Daarbij hebben kerken en geloofsgemeenschappen alles in huis om mensen te motiveren tot duurzaam gedrag. Zij kunnen, gevoed door hun waarden en geloof, mensen stimuleren en begeleiden bij het maken van bewuste keuzes.

Begint het niet bij verlangen?

In het afgelopen jaar dreigden er in diverse groene kerken conflicten te ontstaan, juist waar het er om ging keuzes te maken. Daarbij voelden sommige groepen als boeren, tuinders en vissers zich bedreigd door al die aandacht voor duurzame ontwikkeling. Hoe moesten zij verder met hun bedrijf, hun broodwinning? Houden we met al die aandacht voor duurzame ontwikkeling – ook in de kerkelijke gemeente, ook in de preek, in alle aandacht voor minder CO2-uitstoot en meer energiewinning door windmolenparken op zee – er ook erg in dat juist die mensen het meest, het snelst hun manier van leven zullen moeten veranderen in de komende tijd? Hoe vergaat het deze mensen? Kunnen we hen erbij houden en meenemen in ons proces naar verduurzaming?

Op een avond waar de diverse groepen binnen een kerkelijke gemeente elkaar zouden ontmoeten rond deze vragen, zijn we gestart met de vraag: “Waar verlangt u naar? Vertel uw verhaal.” En er kwamen verhalen, positieve ervaringsverhalen over hoe mensen hun bedrijf runnen, soms al vele, vele jaren op de meest duurzame manier die mogelijk bleek. Het waren verrassende verhalen. Mensen wisten het niet van elkaar hoe zij allen een groot verlangen delen naar een nieuwe schepping, een gezonde aarde. Een verlangen naar samen kunnen genieten van biodiversiteit, van een gezonde lucht en helder water, van puur en gezond voedsel, en bovenal: het verlangen naar een wereld waarin onze kinderen toekomst hebben. Door dit verlangen met elkaar te delen, ontstond er nieuwe ruimte om te gaan onderzoeken wat ieder nodig heeft met het oog op die nieuwe aarde, en ruimte om na te denken over wat onze aarde nodig heeft en wat wij daaraan kunnen doen.

Het resultaat was:

• aandacht voor wat met onze aarde gebeurt in deze tijd, de problemen met CO2 uitstoot,
• de vervuiling door plastics, de conditie van water en lucht,
• aandacht voor de mensen met ieder zijn eigen zorgen,
• een plan voor zonnepanelen op het dak van de bijgebouwen naast de kerk,
• een plan voor gescheiden aanbieden van het afval,
• het voornemen om met elkaar op weg te blijven en steeds weer iets nieuws op te pakken op weg naar een groene toekomst.

Aanbevelingen (vanuit de praktijk)

Hoe veranker je deze positieve ervaringen in groen beleid dat blijft? of: Hoe veranker je het thema duurzaamheid in de volle breedte van het leven en werk van de kerk of geloofsgemeenschap? (zie ook het artikel van Hester Oosterbroek en Johan van Dalen over de GroeneKerken)

Ik vroeg het aan een paar mensen die al vanaf het eerste begin van GroeneKerken bij de actie betrokken zijn en nog steeds hun bijdragen leveren vanuit de geloofsgemeenschap waar zij bij horen.

Kerk aan de Linge, Leerdam

Albert Santing was gedurende acht jaar de drijvende kracht achter het project “Leerdam Millennium Gemeente”. In 2013 nam hij het initiatief om te komen tot de vorming van de werkgroep duurzaamheid binnen Kerk aan de Linge in Leerdam. Vervolgens heeft hij zich er-voor ingezet dat de werkgroep een stevige plek verwierf binnen de kerk. Zijn devies is: wees praktisch en creatief, zoek en leg verbinding met andere werkgroepen en commissies binnen de kerk. Wees daarbij uitnodigend en ondersteunend. En communiceer vooral actief, positief en structureel richting de gemeente. Schakel waar dat kan ook de leden van de gemeente in. Dankzij de inzet van de werkgroep heeft Kerk aan de Linge in 2015 de officiële titel Fair Trade kerk ontvangen. Begin 2016 ontving de kerk de plaatselijke millenniumprijs voor haar verdienstelijke inzet op het gebied van duurzaamheid.

De Fair Trade Ichtuskerk van Colmschate/Schalkhaar laat zien hoe duurzaamheid relatief eenvoudig in de praktijk kan worden gebracht. De kerk profileert zich vooral als een Groene Kerk, binnen en buiten de gemeente. Jan Vroonland, initiatiefnemer van de Groene Kerk te Colmschate/Schalkhaar, en gastspreker voor de Groene-KerkenActie: “Wat wij willen bereiken is dat wij vanuit de bron van waaruit wij leven onze persoonlijke leefstijl en waar we staan als kerk tegen het daglicht houden. Onze verantwoordelijkheid pakken als een moderne Adam en Eva en een bijdrage leveren aan een rechtvaardige, schonere leefwereld dichtbij en veraf.”

Samenvattend: Hoe veranker je groen beleid?

1. uitgaan van een 0-meting.
2. actieve voorlichting gegeven via nieuwsbrieven en het kerkblad.
3. een actieve en daadkrachtige ambassadeur van de Groene Kerk, een kartrekker, een kerngroepje, kan de voortgang van het project bewaken en gebruik maken van andere enthousiastelingen op projectbasis.
4. zoek samenwerking met andere groepen binnen de kerk vanuit de verschillende groene thema’s. Duurzaamheid gaat de hele gemeente aan met al haar raden en commissies. Werk samen met diaconie en ZWO (Zending Werelddiaconaat en Ontwikkelingssamenwerking) waarbij ook projecten rond duurzaamheid in derdewereldlanden aandacht kunnen krijgen.
5. laat je zien (jaarmarkt, startzondag, e.d.)
6. houd het eenvoudig, sluit aan bij wat er al is zoals bijv. de nationale bijendag, de bid- en dankdag voor gewas en arbeid, wereldmaaltijden in de 40-dagen tijd met fairtrade producten, en kijk wat er in de toekomst nog meer mogelijk is. Zet kleine stappen vooruit.
7. zet in je beleidsplan niet alleen de thema’s waarvoor de werkgroep zich wil inzetten, maar leg ook vast welke aanpak, methode en planning bij de uitvoering zal worden gehanteerd en hoe de communicatie en de jaarlijkse evaluaties zullen plaatsvinden.
8. besteed aandacht aan geloof en inspiratie, bijvoorbeeld door themadiensten te houden, films te vertonen, ook en speciaal voor de jeugd, enz.
9. betrek gemeenteleden jaarlijks bij energie- en klimaatvragen: doe mee aan de warme truiendag, doe een autoloze zondag.
10. leg in het beleidsplan vast dat de GroeneKerken-groep in de komende vier jaar jaarlijks (nieuwe) acties organiseert rond één thema. (bijv. in Leerdam is in 2016/2017 gekozen voor het thema Schepping en Natuur, in 2017/2018 voor het thema Energie en Klimaat, in 2018/2019 voor het thema Bewust inkopen doen en in 2019/2020 voor het thema Geld)
11. leg waar mogelijk verbinding met (initiatieven van) andere kerken en met groepen of organisaties buiten de kerk, die samen willen werken aan duurzaamheid.
12. bouw aan een lokaal netwerk waarmee je ook in aanmerking kunt komen voor subsidies van de overheid.

Duurzaamheid staat hoog op de maatschappelijke agenda. Steeds meer mensen maken zich zorgen om klimaatverandering. Jongeren, scholieren, gaan de straat op en staken van school om aandacht te vragen voor hoe hun toekomst er uit zal zien. (www.fridaysforfuture.nl). Steeds meer mensen komen in actie. Laten we als kerken voorop lopen in de zorg om de schepping! (www.groenekerken.nl)